Tieguanyin, vroeger en nu.
Tieguanyin (铁观音, Tie Guan Yin, «IJzeren Boddhisatwa Guan Yin*», «IJzeren Godin der Barmhartigheid»), is de beroemdste onder de Chinese oolongs. In China kennen zelfs mensen die ver van de thee afstaan hem goed, en de laatste tijd is hij ook ver buiten het Hemelse Rijk bekend geworden.
Velen noemen Tieguanyin ten onrechte een groene thee, simpelweg vanwege de kleur van het blad.
Tieguanyin is echter onmiskenbaar een oolong, en oolongs vormen een hele theeklasse apart: halfgefermenteerde thees, die in mate van bewerking halverwege staan tussen de groene en rode thees (die laatste worden bij ons zwart genoemd).
De IJzeren Guan Yin kent, net als alle beroemde Chinese thees, zijn eigen herkomstlegende, zowel van de naam als van de theestruik zelf. Het zijn zelfs twee legendes, al lijken ze wel erg op elkaar.
Volgens de eerste overlevering was er eens een boer uit de arrondissement van Ansi. Op weg naar zijn akker kwam hij vaak langs een oude tempelruïne, gewijd aan Bodhisattva Guan Yin. De boer was erg op deze tempel gesteld en hij droomde ervan hem te herstellen. Maar omdat hij straatarm was, zat dat er niet in. Om toch maar iets te doen, besloot hij op een dag dan tenminste maar eens in de tempel op te ruimen, om zijn respect aan Bodhisattva te betonen. Zo gezegd, zo gedaan, en vanaf dat moment hield de boer de tempel jarenlang schoon. Op een nacht verscheen Guan Yin aan hem in een droom en vertelde hem dat zich achter de tempel een schat bevond, die hij mocht hebben, mits hij zijn buit met anderen zou delen. Verrukt ging de man de volgende dag opnieuw naar de tempel, en trof in de achterhof alleen een theestruik aan. Hij besloot de struik uit te graven en naast zijn huis te verplanten. Toen de tijd daar was en de boer thee van de bladeren van zijn plant had gezet, werd hij getroffen door een smaak en aroma die hij nog nooit geproefd had. De thee bleek ook nogal zwaar te zijn, bijna als ijzer: bij de bereiding zakte hij meteen naar de bodem. De boer noemde de thee ter ere van de godin Tie Guan Yin (IJzeren Guan Yin).
Er is ook een tweede legende bekend, volgens welke in het stadje Shan Yao (arrondissement van Ansi) een vrome theeplanter leefde, Wei Yin genaamd, die vele jaren lang dagelijks een kopje vers gezette oolong naar de beeltenis van de genadige Bodhisattva Guan Yin bracht. Op een nacht had hij een droom: in de bergen tussen twee rotsen zag hij een bijzonder mooie theeboom, schitterend in de zonnestralen. De volgende dag ging de planter de bergen in, en zag inderdaad deze theeboom. De boer vatte dit op als een teken, en verplantte de boom naar de achterhof van zijn huis. Toen de oogsttijd was aangebroken, selecteerde de planter extra zorgvuldig de bladeren en maakte er thee van. De thee viel erg zwaar uit, bijna als ijzer, zo snel als de blaadjes kopje onder gingen. Het aroma en de smaak waren ongewoon intens. De theeplanter besloot dat dit een cadeau was van de Genadige Guan Yin, en vernoemde de thee te harer ere.
Tieguanyin wordt in het zuiden van de provincie Fujian (福建) gemaakt, in het arrondissement Ansi
(安溪). De geschiedenis van zijn opkomst gaat terug tot de tijden van de Tang-dynastie (7e-9e eeuw). Tegen de 18e eeuw hadden de theeproductie en de handel in kwaliteitsthees in Ansi een hoge vlucht gekregen, en de techniek waarmee de bladeren bewerkt werden bereikte nieuwe hoogten. Van alle in Ansi geproduceerde soorten sprong nu juist Tieguanyin eruit. In eerste instantie werd zo de soort theestruik genoemd, waarvan de vlezige bladeren bijzonder geschikt zijn voor de vervaardiging van halfgefermenteerde oolong, later ging de naam van de struik over op de theesoort zelf. Tieguanyin wordt viermaal per jaar geoogst. De herfstoogst geldt als de beste; de lenteoogst, die over een voortreffelijk aroma beschikt, doet voor de herfstoogst onder qua smaak, terwijl de zomer- en winteroogst de minste aandacht waard zijn. Tieguanyin neemt een exclusieve plaats in onder de oolongs van Ansi, maar er zijn wel degelijk andere plaatselijke oolongs. Elk van deze oolongs wordt van zijn eigen soort struik gemaakt,waarvan Ansi er 16 kent. Tot de vier bekendste behoren, buiten tieguanyin, Huang Jin Gui, (gouden kaneelbloem) – deze onderscheidt zich door zijn aroma, dat aan de bloemen van de kaneelboom doet denken; Ben Shan, bekend sinds het einde van de 19e eeuw, die gewaardeerd wordt om zijn intense seringengeur; Mao Xie (毛蟹, Wolharige Krab) – deze heeft zijn naam te danken aan de haartjes die de bladeren van deze soort bedekken, en die aan wol doen denken. In verband met de gestaag groeiende populariteit van de “IJzeren Bodhisattva” wordt tieguanyin inmiddels niet meer uitsluitend in Ansi geproduceerd, maar ook in andere arrondissementen van Fujian. Dat neemt niet weg dat geografische verschillen van sterke invloed zijn op smaak en aroma van tieguanyin, net als van elke andere thee. Daarom wordt juist de thee uit Ansi nog altijd het hoogst aangeslagen.
Een bijzonder belangrijke factor vormt de hoogte waarop de theestruik groeit; hoe hoger, des te beter de thee die eraf komt. Daarbuiten zijn de bijzonderheden van de ondergrond en het microklimaat in de verschillende districten van het arrondissement Ansi van grote invloed op de theekwaliteit. Grote faam heeft bijvoorbeeld Tieguanyin uit de dorpen Xiping en Gande verworven.
Voor de productie van Tieguanyin wordt een rijper, groter blad geoogst dan voor groene thee, en er wordt bijzonder op gelet dat dit blad bij de oogst niet beschadigd raakt. Het belangrijkste onderscheid van alle oolongs van andere theesoorten vormt de eigenschap van het theeblad, verkregen dankzij een specifieke bewerkingstechniek, die de Chinese theeplanters “Hong Bian Lü Ye” noemen: rode rand, groen blad. Dit duidt op de fermentatie van het blad die slechts gedeeltelijk plaatsvindt: alleen langs de rand. Bij deze zwakke fermentatie blijven vitaminen en tannine bewaard, wordt de theïne geactiveerd en worden de voorwaarden geschapen voor de vorming van nieuwe etherische oliën en verbindingen, die de thee zijn geheel eigen smaak en een bijzonder sterk, kruidig fruitaroma meegeven.
Na de oogst doorloopt het blad van de Tieguanyin een complex bewerkingsproces dat uit vele fasen bestaat, waaronder fermentatie, oprollen, aanbraden, drogen en andere stadia. De belangrijkste procedés hierbij zijn het aanbraden en de fermentatie. Waar het niveau van fermentatie van Tieguanyin tussen de 40 en 55 procent gehouden wordt, worden in de braadfase variaties toegelaten die het mogelijk maken deze of gene nuances in smaak en aroma tot uitdrukking te brengen. De traditionele (authentieke) variant vormt de sterk aangebraden Tieguanyin; zulke thee wordt Shu Xian genoemd (蜀乡, “rijp aroma”).
Het sterke aanbraden op een houtskoolvuur zorgt voor een dichtere, verzadigdere smaak en schept een rijker, maar wat minder vers aroma. In tegenstelling hiertoe is op Taiwan, waar de tieguanyinstruik met succes is geïntroduceerd, de traditie van het lichte aanbraden ontstaan: Qing Xian (清鲜, “vers aroma”), die onder Taiwanese oolongs het meest voorkomt, en mettertijd ook bij de productie van Tieguanyin op het Chinese vasteland, in Ansi, in zwang gekomen is. Zulke thee is geweldig geliefd geworden dankzij zijn heldere kleur en sterke aroma en vormt nu de meest populaire variant van Tieguanyin buiten China. Voorts bestaan er Zuid-Fujianse oolongs met een gemiddelde mate van gebradenheid: Chung Shu Xian (halfrijp aroma).
Tieguanyin wordt gewoonlijk in een aantal categorieën ingedeeld. De hoogste categorie vormt Tieguanyin-Wan. Dat is de topklassesoort, het uitgelezen blad, waarbinnen ook weer kwaliteitsverschil bestaat. Dan volgt de eerste categorie, categorie A. Tieguanyin B is het meest alledaags. In de winkel kunnen de thees van één oogst, maar met verschillende kwaliteit van bladbewerking, bij verschillende categorieën zijn ingedeeld, maar ook thees van verschillende oogsten, waarmee eenvoudig de kwaliteit per oogst beoordeeld is. Bovendien bestaan de meest uiteenlopende interne classificaties, zoals een nummering die gebruikelijk is in de Moskouse theeclubs, en die is gebaseerd op de prijs per kilo. Je moet haast een specialist zijn in alle bijzonderheden van classificaties en soortenindelingen van Chinese elitethee om bij een goede kwaliteit tieguanyin uit te komen. Daarom rest er niets anders dan je eigen smaak te verfijnen en te leren thee te vergelijken en aan te voelen. In de winkels van MoyChay worden verschillende soorten Tieguanyin aangeboden, maar geen van alle lager dan Tieguanyin-Wan.
De geneeskrachtige eigenschappen van Tieguanyin verdienen afzonderlijke aandacht. Ze staan dichtbij die van groene thee, maar de verjongende uitwerking op het organisme en de profylactische werking op hart en bloedvaten is meer uitgesproken: hij helpt de viscositeit van het bloed te verlagen en de vaatwanden te versterken, wat de bloeddruk ten goede komt.
De nuttige micro-elementen in thee (waaronder vitamines B, C, D, P, PP, E, K) worden uit de klaargemaakte drank gemakkelijk door het organisme opgenomen. Minerale verbindingen zijn aanwezig van kalium, ijzer, mangaan, zink, koper, jodium, seleen, fosfor en fluor. Diverse onderzoeken tonen aan dat Zuid-Fujianse oolongs sterk profylactisch werken tegen de vorming van kankercellen. Tieguanyin is een vetverbrandende thee die gifstoffen effectief uitdrijft, en veel gebruikt wordt in vermageringsdiëten. Bovendien kan het aftreksel van Tieguanyin gebruikt worden voor een geneeskrachtig bad; de etherische oliën vormen een weldaad voor de huid, door die algeheel te sterken en zachter en gladder te maken.
De theeblaadjes in Tieguanyin zijn kromgebogen, stevig, zwaar, en ze schitteren met hun rode adertjes en haarfijne witte dons. De thee geeft een bedwelmend, bloemig aroma af, met een uitgesproken accent van zojuist ontloken sering. Over het bijzondere, met niets anders te vergelijken aroma van Tieguanyin wordt gezegd, dat de thee het nog steeds heeft, zelfs na zeven infusies. Het aftreksel is dicht en goudkleurig. De smaak is lichtelijk zoet en teder, en ongelooflijk rijk aan subtiele nuances. De nasmaak is fris, intens, met honingaccenten, en blijft ongewoon lang in de mond achter. De smaak en het aroma variëren van kopje tot kopje, van licht en ietwat bloemig tot wrang en verzadigd. Tieguanyin geeft zijn kwaliteiten vollediger bloot naarmate hij aandachtiger op de juiste manier bereid wordt.
Tieguanyin zorgt voor een subtiele, vredige gemoedstoestand, die zowel prettig is om te ervaren in het gezelschap van goede vrienden als in meditatieve eenzaamheid. Deze thee leidt tot een zeer heldere en zuivere kijk op de wereld, harmoniseert en ontspant. Als je deze waarlijk magische thee één keer goed geproefd hebt, wil je hem steeds weer opnieuw drinken.
Goede Tieguanyin is bij ons te koop. In het bijzonder bevelen wij Tieguanyin op bladsteeltjes aan, uitstekende kwaliteit!
(с) Sergej Sjevelev; vertaling Marius W. de Pijper.
Voor het schrijven van dit artikel is gebruik gemaakt van openbare bronnen. ----------------------------------------------------------
* Guan Yin, of Guan Shi Yin, soms Guan Zi Zai, is de Chinese vertaling van de Sanskriete naam
Avalokiteśvara (Koreaans: Gwanseeum Bosal; Japans: Kannon). In de Boeddhistische traditie in China, Korea en Japan is dit een godheid die voornamelijk in vrouwelijke gedaante optreedt en mensen voor allerlei rampen behoedt; pleitbezorgster is van kinderen, die bij geboorten helpt, de beschermheilige van de vrouwelijke helft van het huis. Zij komt voort uit de Indiase Avalokiteśvara. De basis voor de voorstellingen over Guan Yin vormt het boek Saddhamapundarika-sutra. Van de in deze sutra beschreven 32 aangezichten die Guan Yin aanneemt, afhankelijk van de persoonlijkheid van degene tot wie ze zich met haar boodschap richt, zijn in China in de eerste plaats die van de brahmaan en de krijger: Zingang (afbeeldingen uit Don Huang, 8e eeuw). Vrouwelijke verschijningsvormen komen ook voor, maar die worden pas vanaf de 14e eeuw algemeen. Reden dat de vrouwelijke vorm de mannelijke verdrong, was het idee dat die laatste minder paste bij een godheid die de barmhartigheid personificeert. Het vaakst komen verbeeldingen van Guan Yin voor met vier, acht, elf of duizend armen. Haar gebruikelijke attributen zijn: een kruik met een wilgentakje, een touw (symbool voor redding van rampspoed), een boek (de Prajnaparamita), een bidsnoer, een staf, een drietand, een rok van tijgervel (symbool van onbevreesdheid). De duizendarmige verschijningsvorm heeft een oog in iedere handpalm; met deze ogen ziet Guan Yin allen die rampspoed ondergaan op alle ontelbare werelden van het universum, en met haar armen redt ze hen. De handen die geen attribuut vasthouden vormen de mudra (het symbolische handgebaar) van onbevreesdheid en de vervulling van wensen. De canon voorziet ook in andere, ingewikkelder verbeeldingen van Guan Yin, tot en met een met 84000 armen en 84000 gezichten, maar die kom je bijna niet tegen. In de Chinese legendes, vastgelegd in de verhalende literatuur, treedt Guan Yin in vrouwelijke vorm op als de “grote klaagvrouw”, pleitbezorgster van kinderen, beschermheilige van gevaarlijke beroepen, redster, maar ook in een afschrikwekkende gedaante, als actieve strijder tegen het kwaad. In die laatste vorm treedt Guan Yin vaak samen op met Erlang Shen. In China, Korea en Japan behoort Guan Yin tot de allerpopulairste boeddhistische heiligen.