Over het juiste gebruik van thee, welke plaats thee inneemt in het leven, hoe je thee kunt drinken, de eigenschappen van thee, welke thee bij welke situatie past
Er bestaat een enorme hoeveelheid boeken en informatie op het internet over thee in het algemeen en de Chinese theetraditie in het bijzonder. Toch is een op het oog zo basale kwestie als het samenspel tussen aandachtig theegebruik (iets wat de Chinese traditionele theeceremonie is) en een normaal tijdverdrijf (zoals het gebruik van voedsel) tot op heden onderbelicht gebleven. Dat valt tenminste te concluderen uit de vele vragen over dit onderwerp, die ik krijg van neofieten aan het begin van hun theeweg. Wat is het juiste moment om thee te drinken? Hoe drink ik thee op de juiste manier? Mag en moet er iets bij of in de thee? Vóór of na het eten? Hoe belangrijk is het om de thee nu juist in Chinees theeservies te zetten, in plaats van op de huistuinenkeukenmanier? Hoeveel keer per dag kun je thee drinken? Deze en vele andere vragen houden mensen bezig naarmate ze zich in het onderwerp thee verdiepen. We zullen proberen ze zo goed mogelijk te beantwoorden.
Het belangrijkste wat je over thee moet begrijpen is dat de verhouding tot de thee van ieder mens individueel is. Daarom ziet iedereen die met thee in aanraking komt de plaats van thee in zijn/haar leven, en de staat waarin de thee hem/haar brengt, en de atmosfeer waarin de thee gedronken wordt, en vele andere aspecten, op zijn/haar eigen manier. Mettertijd vormt zich een eigen begrip van en kijk op die zaken, waarvan de fijnzinnigheid en diepgang afhangen van de mate waarin diegene in het proces betrokken is, en hoe serieus hij/zij de thee als drank neemt. Daarom zeg ik er meteen bij dat ik me in dit artikel vooral op mijn eigen praktijkervaring baseer, en niet op de analyses van allerhande theoretici of “het wetenschappelijke onderzoek naar de invloed van theïne (cafeïne) op het menselijk organisme”.
theekamer
Welnu, ter zake. Wat betekent het om met aandacht thee te drinken? Dat is meer dan alleen het thee zetten volgens de Chinese traditie van de Gongfu cha (“hogere kunst van het thee drinken”, de volwaardige Chinese theeceremonie), of pin cha (simpel, maar aandachtig, veelvuldig thee zetten door water op te blijven gieten). Het is ook een harmonieus tijdverdrijf, dat de deelnemers op een bijzondere golflengte afstemt, een positieve boost geeft, in staat stelt de geest te concentreren en het lichaam te ontspannen (of omgekeerd; dat hangt helemaal af van de context en van de vraag wat die woorden concreet voor jou persoonlijk betekenen). Daarom geldt: hoe meer aandacht er is voor zulke details als de ruimte waar de thee wordt gedronken, alle details van de juiste bereidingswijze van de thee, de stemming van de deelnemers en een passende atmosfeer, des te meer positieve emoties zal deze theeceremonie met zich meebrengen. Maar natuurlijk lukt het onder normale huistuinenkeukenomstandigheden niet altijd een atmosfeer als in een theeclub of een gezellig huiselijk theehoekje te scheppen. Velen drinken hun thee onderweg, op hun werk, op bezoek... en daarbij wil je natuurlijk ook goede thee drinken, en op zo'n goede manier als de plek maar toelaat, want als je eenmaal gewend bent om met aandacht thee te drinken, wil je hem niet meer zomaar tussen de bedrijven door jassen. Als je geen theeservies voor onderweg hebt, of gewoon geen tijd om hem volgens de traditie te zetten, dan kan een moderne theemachine met een druk op de knop uitkomst bieden – Teapot 3 in 1. Of je kunt de thee op de gewone huiselijke manier zetten in een grote glazen theepot of zelfs in een kopje; hoofdzaak is om te leren de hoeveelheden water en thee en de tijdsduur goed te bepalen om de thee lekker te krijgen. Er zijn een paar vaststaande regels waar je je sowieso aan moet houden. Los van de vraag hoe je de thee zet, moet je altijd vers, goed water hebben (gebotteld of uit een gecontroleerde bron) en goede kwaliteitsthee, en je moet je aan de basisregels van de bereiding houden (in de eerste plaats: het voorverwarmen van het servies met kokend water, een lagere temperatuur voor groene en witte thees, het weggooien van de eerste infusie). Al het andere is weliswaar nog steeds belangrijk, maar zijn toch meer details en nuances. Met de ervaring komt het begrip hoe je precies thee moet zetten in iedere gegeven situatie.
ceremonie
Wat betreft de combinatie van thee en eten, is het belangrijkste dat het hoe dan ook geen goed idee is om thee op een lege maag te drinken. Wat sommigen ook mogen beweren over hoe “normaal” of zelfs “gezond” het zou zijn om, bijvoorbeeld, shu puerh op de nuchtere maag te drinken, ik kan je vanuit mijn eigen ervaring van jarenlang dagelijks thee drinken verzekeren dat er niets goeds is aan het gebruik van welke thee dan ook op een lege maag. Voor mij persoonlijk is het ideale moment om thee te drinken een minuut of 30, 40 na het eten. Thee, en met name puerh, is goed voor de spijsvertering. Aangaande thee met eten erbij kan ik alleen maar zeggen dat ik daar niets tegen heb, en ik zou mensen die dat doen nooit van gebrek aan respect voor de theecultuur beschuldigen. Ik moet wel zeggen dat het thee drinken bij zulk gebruik van een sacrale handeling in gewoon thee drinken aan tafel verandert. Alle effecten en ervaringen van de thee, smaak, nasmaak, aroma, de staat waar de thee je in brengt, worden minder of verbleken helemaal als je bij de thee eet. Suiker in de thee is uit den boze! Een uitzondering kun je nog maken voor gedroogde vruchten of noten, in kleine hoeveelheden. Aangezien tijdens langdurige theeceremonies vaak een hongergevoel opkomt, met alle vervelende gevoelens die daarbij horen, kunnen zulke kleine hapjes redding bieden. Dat is vooral actueel als je in een theeclub werkt of anderszins werk doet dat met thee van doen heeft.
thee en eten
Over de hoeveelheid thee op een dag en de tijd. Als gezegd, idealiter drink je thee op een gevulde maag, een tijdje na het eten. Hoeveel thee je op een dag kunt drinken is voor iedereen verschillend, dat is strikt individueel. Mijn eigen norm is tussen de één en twee liter thee op een dag, maar het is bekend dat vele Aziatische volkeren (bijvoorbeeld de Tibetanen) per persoon 4-5 liter sterke zwarte thee op een dag drinken, en daar lijdt hun gezondheid niet onder. Verder maakt het nogal wat uit welke thee je precies drinkt en hoe sterk hij gezet is. Eén liter erg sterk gezette shu puerh kan veel harder aankomen dan twee liter zwakgefermenteerde oolong, om over witte thee nog maar te zwijgen. Het is erg belangrijk om naar je eigen gevoel te luisteren, het niet te overdrijven met te sterke thee, en het is niet aan te raden thee later dan twee à drie uur vóór je gaat slapen te drinken, om je slaap niet te verstoren. Aan de andere kant, er bestaan mensen die het klaarspelen om voor het slapen gaan belachelijk sterke thee te drinken en rustig in slaap te vallen; bij die mensen werkt de thee juist als een slaapmiddel. Wat nog eens onderstreept dat het allemaal individueel is.
thee drinken
Over het gebruik van het servies voor het zetten van thee en de accessoires voor de theeceremonie. Deze voorwerpen spelen in de theeceremonie een heel belangrijke rol. Een juiste bereiding van thee zonder een min of meer complete set accessoires is moeilijk voor te stellen. In eerste instantie kunnen sommige voorwerpen “extraatjes” lijken. Een voorbeeld is de chahai (schenkkan). Vaak krijgen we de vraag: “Waarom kun je de thee niet direct van de theepot in de kopjes schenken?” Maar natuurlijk kan dat! Alleen: zodra je met een kleine groep mensen thee gaat drinken, zul je zien dat iedere deelnemer op zijn eigen tempo thee drinkt, en als je geen chahai gebruikt, hou je of een deel van de thee over omdat een van de deelnemers zijn/haar vorige kopje nog niet op heeft (bij het thee zetten d.m.v. herhaaldelijk opschenken kun je de thee niet in de theepot laten staan, anders wordt hij simpelweg te sterk), of omgekeerd: degene die als eerste zijn/haar kopje leeg heeft gedronken, moet op alle anderen wachten. De chahai is nu een “tussenvat”, waar de thee uit de theepot in gaat alvorens rond te worden geschonken. Op die manier staat er altijd thee klaar voor iedereen, wat er ook gebeurt. Naast gemak en comfort is het theeservies een attribuut dat onlosmakelijk verbonden is met het theegebruik. Die hele magie achter de theeplank helpt om in de theeceremonie op te gaan, je los te maken van de wereldse drukte, geest en lichaam tot rust te brengen. De in het begin nog onwennige voorwerpen krijgen in de loop van de tijd een totaal nieuwe betekenis. Want wat is een theeceremonie? Het lijken van die alledaagse dingen: een droog theeblad, gekookt water, een theepot... Maar in mensenhanden veranderen ze in een drank die in staat is de leefomgeving te veranderen, de binnenwereld, de waarneming. Thee leert je aandachtig te zijn, in de eerste plaats naar jezelf toe, naar de details die ons omringen, hij vormt je smaak. Thee harmoniseert de mens, maakt hem/haar evenwichtiger, tilt hem/haar naar een ander plan. In het begin drinken we alleen thee om zijn smaak en aroma te ontdekken en zijn prettige uitwerking te voelen. Later beginnen we ook te genieten van het elegante servies, van het stoomwolkje boven de theepot, van al die kleinigheden en details die de aandachtige theeceremonie omringen. Gaandeweg merken we dat we niet zomaar alles kunnen eten, omgaan met wie ons toevallig in de schoot geworpen wordt; we leven niet meer zomaar wat raak. We krijgen oog voor het goede en blijvende en brengen dat niet alleen ons eigen leven binnen, maar ook het leven van mensen die ons nabij staan.
Sergey
Het is belangrijk te begrijpen dat er geen enkel officieel vastgesteld reglement bestaat voor de “echte theeceremonie”. Hoe dan ook zijn alle waar dan ook gepubliceerde “regels voor het theegebruik” per definitie de persoonlijke voorstellingen van een min of meer ervaren “theekundige”. In het beste geval kan hij bogen op zijn persoonlijke ervaring (in afzonderlijke gevallen baseert men zich op traditionele Chinese teksten, die soms erg ver van de moderne realiteit afstaan), en drukt zich in literaire termen uit om die ervaring met zijn naar kennis dorstende lezers te delen. In het slechtste geval plukt hij wat gemeenplaatsen van het internet en knipt en plakt er een dubieus opus van bij elkaar, dat hij dan op zijn site of blog smijt. Daarom blijft het belangrijkste waartoe we onze geachte theeliefhebber op willen roepen, om de eigen gevoelens en ervaringen zelfstandig te leren analyseren, en zelfs na het uitlezen van een massa informatie over thee en theeceremonies (of die nu van MoyChay komt, uit een boek, of nog ergens anders vandaan), zelfstandig beslissingen te leren nemen, en niet blindelings op raadgevingen en aanbevelingen af te gaan. Er zijn geen dogma's, er is creativiteit en de realisering van vaardigheden. Ieder mens is zijn/haar eigen theemeester. Laat je niet verleiden en blijf doorleren, let op je eigen vergissingen en tekortkomingen, blijf naar perfectie streven. Als je tijdens het thee drinken een atmosfeer kunt scheppen die voor jou en je naasten prettig is en jullie leven van harmonie vervult, dan betekent dat dat je op de goede weg bent.
(с) Sergey Shevelev, speciaal voor moychay.ru, Moskou 2 februari 2012. Vertaling door Marius W. de Pijper, 22 februari 2021.
Vraag:
In de beschrijvingen van de thees staat vaak: “kan 7 infusies aan”. Is dat inclusief de eerste infusie, die wordt weggegooid, of is het “7+1”?
Antwoord:
Bedoeld is dat laatste, 7+1. Maar je moet niet vergeten dat dit een spel van smaken en aroma's is, geen spel van cijfers en algoritmen